دکتر سید مسعود نبوی متخصص مغز و اعصاب و فلوشییپ بیماری ام اس اخیرا در یک وبینار آموزشی به سوالات بیماران پاسخ داد. گزیده‌ای از گفته‌های این پزشک متخصص که قطعا سوالات ذهنی بسیاری از مبتلایان به ام اس است را در این مطلب بخوانید.

خستگی در بیماران ام اس

پلاک‌های مغز در بیماری ام اس مدارهای مغز و واسطه‌های شیمیایی که در فعالیت ما نقش دارند را به هم می‌زنند. به واسطه تغییرات ساختاری و شیمیایی مغز، یکی از علائم بسیار شایع در ام اس خستگی است. خانم‌ها و آقایان که ام اس دارند می‌آیند و می‌گویند آنقدر خسته هستند که نمی‌توانند حرکت کنند در حالی که همسرشان می‌گوید تو که اصلاً کاری نکردی! چون خستگی یک علامت درونی در ام اس است و نمود خارجی ندارد.

این بسیار مهم است که کسانی که همسرشان ام اس دارند دقت کنند اگر بیمار امی‌گوید خسته است حتما خسته است. در تمام بیماری‌های اتوایمنی این خستگی وجود دارد. راه‌هایی برای کم کردن خستگی وجود دارد. هم خستگی و هم استرس و هیجان و هم گرما (در اغلب بیماران) می‌تواند علائم ام اس را تشدید کند. برای همین اغلب به بیماران توصیه می‌کنیم از خستگی، استرس و گرمای زیاد پرهیز کنید.

ام اس و معلولیت

علم مدام در حال پیشرفت است. چند سال قبل این تنوع دارویی و روش‌های درمانی امروز نبود اما الآن برای هر بخش ام اس زیرشاخه و درمان‌های جدید وجود دارد. در کل نمی‌توانیم با یک کلمه بگوییم که بیمار مبتلا به ام اس در نهایت دچار معلولیت خواهد شد یا نه. اگر می‌گوییم داروی پیشگیرانه استفاده کنید یا استرس نداشته باشید یا فیزیوتراپی کنید و سبک زندگی و تغذیه را درست کنید برای این است که به این نقطه نرسیم. همیشه به بیماران می‌گوییم هیچ‌وقت دست از تلاش برندارید چون ام اس یک شرایط است و می‌توانیم از پس این شرایط  بربیایم. آینده روشن است و درمان‌های بهتر که بیایند جلو ناتوانی بیماران هم گرفته می‌شود.

بارداری و مصرف دارو و شیردهی

در مورد بارداری یک سؤال اصلی در ام اس وجود دارد. آیا بیمار ام اس می‌تواند باردار شود؟ بله. ام اس با بارداری منافات ندارد. اما شرایطی دارد که بهتر است احراز شود وگرنه کار سخت می‌شود؛ بیمار ام. اسی که درمان شد،   ذدتتت بارداری استفاده کند. بعضی داروها برای اکثر بیماران استفاده می‌شوند مثل اینترفرون‌ها که در خط یک داروها هستند. این داروها تا قبل از حاملگی استفاده می‌شوند. یعنی اگر متوجه شدند که باردارند نگران نشوند که به‌تازگی دارو مصرف کرده‌اند. حتی این داروها تأییدیه دوره بارداری را هم می‌گیرند، اما هنوز تا این لحظه مجوز استفاده در بارداری در برچسب FDA نیامده است. در مورد شیردهی می‌توانند این دارو‌ها را استفاده کنند. در سه ماه اول زایمان ریسک حمله ام اس خیلی بالاست. الآن تازه مجوز مصرف دارو در شیردهی را گرفتند. خانمی که باردار می‌شود باید مراقبت‌های خاصی کند و توصیه می‌کنیم ویتامین D با دوز بالا استفاده شود چون برای خودش مفید است و هم برای جنین مفید است و ثابت شده اگر ویتامین D به جنین برسد در آینده ریسک ابتلا به ام اس کم می‌شود. بعد از زایمان دو هفته اول زایمان بهتر است MRI کنند. در این زمان پزشک به او می‌گوید دارو را استفاده کند یا نه. ممکن است نیاز باشد به بیمار داروی سنگین داده شود. این‌ها بسته به دارویی که قبل از حاملگی استفاده می‌کرده دارد. حتی ممکن است در طول دوران بارداری حمله ای دست بدهد. عمدتاً ام اس در حاملگی خاموش می‌شود. در سه ماه اول شاید کمی روشن شود اما در سه ماه دوم و سوم خاموش می‌شود. سه ماه اول بعد از زایمان هم ریسک حمله بیشتر است. اما اگر شرایط بارداری را احراز کنند انشاالله عود نخواهند داشت.

از نظر ژنتیک ژن مستقیمی که بخواهد از مادر یا پدر به فرزند منتقل کند، وجود ندارد. اما احتمالش در بچه کمی بیشتر می‌شود. کسانی که فامیل درجه‌یک مبتلا به ام اس دارند احتمال این‌که به ام اس مبتلا شوند بیشتر می‌شود. اما این نباید بیمار را نگران کند. بین بیماران این مسئله را کم دیده‌ام. ام اس شرایطی است که می‌توان از پس آن برآمد. به‌هرحال خود فرد است که انتخاب می‌کند بخواهد بچه داشته باشد یا خیر. ریسک ام اس در مادران و کلاً در خانم‌ها بیشتر است. پس اگر مادر ام اس دارد و باردار می‌شود و فرزند او دختر است آیا باید نگران باشد که دختر او هم ام اس می‌گیرد؟ جواب این است که دختر او با احتمال 96 درصد ام اس نمی‌گیرد. اگر مادری ام اس داشته باشد خطر ابتلا در فرزند او بیشتر از فرزند مادری است که ام اس ندارد اما احتمال آن خیلی هم بیشتر نیست پس خیلی نگران‌کننده نیست.

اختلالات عملکرد جنسی در ام اس

در بیماری ام اس حملات متعدد به سیستم عصبی داریم و مسیرهایی که در سیستم عصبی برای برانگیختگی سیستم جنسی یا اعمال جنسی استفاده می‌شود، گاه آسیب‌دیده‌اند. در بیماران مختلف بسته به این‌که پلاک‌ها کجا باشد و آسیب‌های عصبی کجا باشد انواع مختلفی از اختلال را داریم. از کاهش میل جنسی تا کاهش عملکرد جنسی که هرکدام درمان‌های خاص خودشان و برخوردهای خودشان را دارند. اما به جز آسیب‌دیدن سیستم عصبی این موضوع می‌تواند از افسردگی و داروها هم ناشی می‌شود. اما در نهایت از بیماران خواهش می‌کنم از پزشک کمک بگیرند. یعنی موضوع را رها نکنند و از پزشک خود بخواهند راهی به آن‌ها نشان بدهند. اخیراً چند بیمار داشتم که به اورولوژیست ارجاع شدند و نتیجه خوبی هم گرفتند. به مبتلایان به ام اس که دچار این مشکل هستند توصیه می‌کنم زندگی خود و کیفیت زندگی خود را به‌خاطر شرم و خجالت کشیدن پایین نیاورید.

کاهش حافظه در ام اس

اهش حافظه در همان ابتداً در ام اس هست. با افزایش بیماری هم تخریب بیشتر می‌شود و قوای شناختی کم می‌شود. نه این‌که عقل از دست برود که اصلا این طور نیست  بلکه قوای شناختی مجموعه‌ای از توانایی‌هاست برای حل مسئله، پروسه دیداری و شنوایی و حافظه ماست که کند می‌شود. هنوز داروی خاصی برای درمان این مسئله نیست اما داروهای ام اس می‌توانند جلوی پیشروی این مسئله را بگیرند. برای بهبود حافظه روش‌های توان‌بخشی شناختی هم دارد پا می‌گیرد. اما هنوز معمول نشده است. یک راه هم استفاده از مکمل‌های غذایی مثل کندر و زعفران است که در مطالعات داروهای گیاهی موردتوجه قرار گرفته‌‌اند و ممکن است مؤثر باشند. بعضی از داروهای آلزایمر هم به بعضی بیماران ام اس کمک کند. یک مثال جالب بزنم: بیماری داشتم که تا مقطع لیسانس رفت و نتوانست ادامه بدهد و وقتی از او ام آر آی گرفتیم یک نیمکره از مغز را نداشت. پدر و مادرش پرسیدند چطور بدون یک نیمکره از مغز تا لیسانس جلوآمده؟ این عظمت مغز است که قسمت‌های سالم مغز توانسته فعالیت سایر بخش‌ها را هم به عهده بگیرد.