کبد یکی از ارگان‌های حیاتی بدن است که مسوول تولید صفرا، دفع سموم از بدن، تنظیم متابولیسم و قند خون و تنظیم انعقاد می‌باشد. با پیشرفت آسیب کبدی، این ارگان حیاتی دچار نارسایی می‌گردد. در صورتی که نارسایی غیر قابل برگشت باشد، به اصلاح علمی سیروز می‌شود، نقش این عضو حیاتی در بدن آنچنان مهم است که در صورت سیروز غیرجبران شده و ادامه زندگی سخت و نیاز به پیوند کبد خواهد بود. صرف نظر از تعداد کم کبدهای در دسترس برای پیوند، عوارض خود بیماری قبل و بعد از پیوند و عوارض داروهای مصرفی در سیر بیماری بسیار آزار
از علل اصلی آسیب سلول کبدی، مصرف الکل، ویروس‌های هپاتوتروف، داروها، بیماری‌های خود ایمن و چربی انباشته شده در کبد می‌باشد. این چربی انباشته شده در ابتدا توسط سونوگرافی قابل تشخیص است اما وقتی آسیب سلول کبدی توسط چربی یا هر یک از عوامل آسیب رسان بالا اتفاق می‌افتد، آنزیم کبدی در خون افزایش نشان می‌دهد. از نظر اصطلاح علمی، هپاتواستئاتوزیس وقتی است که چربی در کبد انباشته شده اما هنوز کبد دچار التهاب و آسیب سلول کبدی نشده و استئاتوهپاتیت وقتی است که چربی کبد موجب التهاب و آسیب سلول کبدی شده است. استئاتوز در نهایت موجب فیبروز و آسیب برگشت ناپذیر کبد و سیروز می‌شود.
برای سلامت کبد راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
انجام ورزش هوازی متوسط و منظم مثل دویدن، دوچرخه‌سواری، شنا، تنیس، طبیعت گردی و پیاده‌روی سریع موجب خون‌رسانی بهتر به کبد، کنترل وزن، بهبود متابولیسم، کاهش چربی، کاهش اندازه دور شکم، شکسته شدن بهتر و کاهش چربی کبد و عملکرد بهتر آن می‌شود. همچنین ورزش‌های هوازی، HIIT و مقاومتی مثل استفاده از توپ‌های مدیسین، وزنه‌های آزاد و دستگاه‌های مقاومتی بدنسازی از تجمع چربی در کبد جلوگیری می‌کنند. هر گونه فعالیت فیزیکی حتی فعالیت‌های روزمره زندگی نیز برای کبد مفید هستند. ترکیبی از فعالیت‌های مذکور ۵ روز در هفته و هر دفعه به مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه ایده‌آل خواهد بود. مدت و شدت فعالیت ورزشی باید به تدریج افزایش یابد.
پرس کبدی چیست؟
یک ورزش اختصاصی برای بهبود عملکرد کبد است. به پشت دراز بکشید و یک وزنه را (مثل مدیسین بال یا دمبل) روی شکم خود بگذارید. سپس نفس‌های عمیق بکشید. با هر بازدم وزنه را به سمت سقف هل دهید. این ورزش موجب خون‌رسانی بهتر به کبد و عملکرد بهتر آن می‌شود.
از مصرف الکل پرهیز شود
بیش از ۲۰ سال است که واکسیناسیون برعلیه هپاتیتB در برنامه کشوری قرار گرفته و کلیه نوزادان در بدو تولد دوز اول و سپس دو دوز دیگر را دریافت می‌کنند. ورزشکارانی که در محیط‌های مخاطره‌آمیز فعالیت می‌کنند مانند بوکس، جودو، کشتی، ووشو، تکواندو و کاراته بهتر است از سطح آنتی بادی در خون خود بر علیه این ویروس آگاه باشند.
حدود ۵ درصد از افراد جامعه غیر پاسخ دهند هستند و با واکسیناسیون ایمنی لازم را به دست نمی‌آورند. برخورد با خون یا مایعات بدن فرد آلوده در زمین مسابقه در فردی که نسبت به بیماری ایمنی ندارد، ممکن است موجب هپاتیت B شود. بنابراین، در محیط ورزش هم مثل همه محیط‌های دیگر احتیاط‌های جهانی باید رعایت شود.
این احتیاط‌ها می‌گوید اگر ورزشکاری در حال خون‌ریزی است، باید از محیط ورزش خارج شود. برای تماس با خون یا مایعات خونی باید از دستکش لاتکس استفاده شود و محیط آلوده شده با خون باید پاکیزه شده و با محلول‌های وایتکس رقیق شده ضدعفونی شود.
همچنین با توجه به اینکه ویروس هپاتیت Bاز طریق تماس جنسی قابل انتقال است، استفاده از روش‌های باریر مکانیکی (کاندوم) توصیه می‌شود. به خاطر داشته باشید که حتی افراد با سطوح بالاتر از ۱۰ آنتی بادی هپاتیت B برعلیه سایر ویروس‌های هپاتوتروف مصونیت ندارند. از این ویروس‌ها می‌توان به هپاتیتC ، ابشتاین ویروس، کروناویروس، سیتومگالوویروس اشاره کرد.
از میان داروهای آسیب رسان به سلول کبدی می‌توان به دسته استاتین‌ها که عمدتاً برای پایین آوردن چربی خون از آن‌ها استفاده می‌شود (بالاخص اگر همراه با دسته فیبرات ها تجویز شده باشند)، داروهای اعصاب و روان، قرص‌های کافئین یا قرص‌های چای سبز، مکمل های ورزشی و استروئیدهای آنابولیک (بالاخص فرم خوراکی) اشاره کرد. بدیهی است مصرف استروئیدهای آنابولیک ممنوع است. در مورد مکمل‌ها یا داروهای مورد نیاز حتما باید تحت نظر متخصصین پزشکی یا تغذیه بالینی مصرف شوند.
بیماری‌های خود ایمن کبد و مجاری صفراوی هم از عوامل آسیب سلول کبدی هستند. با توجه به اینکه رویکرد به مداوای هر یک از انواع آسیب‌های سلول کبدی با نوع دیگر متفاوت است، ممکن است برای تشخیص نیازمند انجام آزمایش‌های تشخیصی یا بیوپسی (نمونه برداری) از کبد باشیم. برای ارزیابی میزان استئاتوز و فیبروز، فیبرواسکن پیشنهاد می‌شود.
در افرادی که دچار آسیب مزمن یا نسبتاً پیشرفته سلول کبدی هستند، ورزش موجب بهبود عملکرد کبدی می‌شود. این افراد ممکن است از نظر کنترل قند خون (یکی از وظایف کبد) دچار اشکال بوده و احتمال افت قند خون یا در موارد بالا رفتن قند خون در ورزش وجود داشته باشد. به علاوه از نظر انعقادی دچار مشکل هستند و به راحتی دچار کبودی می شوند. بنابراین گرچه ورزش های متوسط تا ملایم مثل تایی چی، برای تونیک، یوگا، پیاده‌روی پیشنهاد می شود، از ورزش‌هایی با شدت بالا و همچنین از ورزش‌های برخوردی باید پرهیز کنند.
دکتر لاله حاکمی متخصص داخلی؛ نایب رئیس فدراسیون پزشکی ورزشی